Di tích kiến trúc nghệ thuật đền thờ Lê Hoàn đã được công nhận là Di tích Quốc gia đặc biệt vào năm 2019.

Lê Đại Hành Hoàng đế (tên húy là Lê Hoàn), là người đã có công lớn trong lịch sử dựng nước, giữ nước, xây dựng chính quyền nước Đại Cồ Việt vững mạnh ở thế kỷ X. Trong suốt 24 năm trị vì, với nhiều kế sách tiến bộ, khoan thư sức dân, thu hút hiền tài, khuyến khích phát triển nông nghiệp, vua Lê Đại Hành đã xây dựng Đại Cồ Việt trở thành quốc gia phát triển vững mạnh.

 Trong lịch sử Việt Nam, Lê Hoàn không chỉ là một vị Hoàng đế có những đóng góp lớn trong chống quân Tống phương Bắc, quân Chiêm phương Nam, giữ gìn và củng cố nền độc lập dân tộc, mà còn có nhiều công lao trong sự nghiệp ngoại giao, xây dựng và kiến tạo đất nước Đại Cồ Việt. Ghi ơn những công lao to lớn của ông, Nhân dân đã lập Đền thờ Lê Hoàn tại làng Trung Lập, xã Xuân Lập huyện Thọ Xuân, quê hương ông. Đền thờ Lê Hoàn hiện được xem là ngôi đền cổ nhất xứ Thanh.

 (Tượng Vua Lê Đại Hành) 

Đền nằm trên địa bàn làng Trung Lập, xã Xuân Lập, huyện Thọ Xuân, thờ vua Lê Đại Hành - người khởi nghiệp triều Tiền Lê, có công lao to lớn trong cuộc kháng chiến chống quân Tống xâm lược, giữ gìn bờ cõi nước Đại Việt.

Trải qua bao biến cố thăng trầm của lịch sử, qua sự khắc nghiệt của thời gian, đến nay, đền thờ Lê Hoàn tại làng Trung Lập đã được tu bổ, tôn tạo khá khang trang, nhưng vẫn bảo tồn nguyên dáng vẻ cổ kính.

 Đền có kiến trúc chữ "công", trên nóc tiền đường có 10 con nghê bằng đất, được nung thành sành, màu đen, tựa đồng hun. Ở điểm chót của mỗi đầu đao đều gắn một con trong dáng ngồi thu gọn như đang chầu. Đền Lê Hoàn là công trình kiến trúc thế kỷ XVII còn được bảo tồn tương đối hoàn chỉnh. Đến với đền thờ Lê Hoàn là dịp du khách được chiêm ngưỡng nghệ thuật trang trí mang phong cách dân gian với hệ thống nghê bằng đất nung, rồng chầu, được chạm khắc phô diễn trên vì nóc và các cửa, bức bàn.

Với một ý nghĩa xuyên suốt là "uống nước nhớ nguồn", phần lễ bắt đầu bằng lễ dâng hương rước kiệu tưởng nhớ công đức của Lê Hoàn và các tướng lĩnh.  Sau lễ mít tinh kỷ niệm là màn nghệ thuật sân khấu hóa, nêu bật tài năng, đức độ và công lao to lớn của vua Lê Đại Hành trong việc dẹp nổi loạn, chống ngoại xâm giữ yên bờ cõi, xây dựng nền an ninh - quốc phòng vững mạnh, phát triển toàn diện kinh tế, văn hóa, xã hội...

 Những việc làm thuận lẽ trời, hợp lòng dân của nhà vua Lê Đại Hành đã góp phần làm rạng rỡ trang sử chống giặc ngoại xâm, xây dựng đất nước của dân tộc ta. Đồng thời, đã tái hiện một trong những sự kiện có ý nghĩa hết sức quan trọng, đánh dấu giờ khắc lên ngôi của vị anh hùng dân tộc: Thái hậu Dương Vân Nga khoác Hoàng bào lên vai vị Thập đạo tướng quân tài ba. Sự kiện ấy cũng là sự kiện mở đầu cho sự ra đời của vương triều Tiền Lê trong lịch sử dân tộc.

Trong Lễ hội gắn với Tuần lễ Văn hóa - Du lịch - Ẩm thực huyện Thọ Xuân từ ngày 24 đến 28/4 diễn ra các trò chơi, trò diễn dân gian truyền thống như Trò Xuân Phả, múa Pồn Pôông, cồng chiêng, đánh mảng, nhảy sạp, bài điếm; tổ chức hội trại binh, giới thiệu sản vật, đặc sản của địa phương... 

(Một số hoạt động văn hóa tại Lễ hội năm 2022)

Trong lễ hội "Trại binh thời Lê Hoàn" sẽ được các làng văn hóa tiêu biểu huyện Thọ Xuân tái hiện lại. Ngoài ra, còn có nhiều hoạt động văn hóa, văn nghệ, thể thao, trò chơi, trò diễn dân gian, như: thi Kéo co, bóng chuyền, nhày bao bố... Đặc biệt, nhiều tục lệ độc đáo gắn liền với những sinh hoạt dưới triều Lê Hoàn vẫn còn lưu giữ đến ngày nay như làm bánh lá răng bừa (gắn với việc Lê Hoàn đích thân cày ruộng), tục tiến cốm, xôi nén, tục chạp lăng, chạp mộ.... 

( Thi dựng Trại binh thời Lê Hoàn tại Lễ hội)

Trải qua bao biến cố thăng trầm của lịch sử, qua sự khắc nghiệt của thời gian, đến nay, Đền thờ Lê Hoàn tại làng Trung Lập vẫn bảo tồn nguyên dáng vẻ cổ kính và được xem là ngôi Đền cổ nhất Xứ Thanh./.

Trung tâm VH-TT-TT-DL huyện Thọ Xuân